Het is mij een geweldige eer om hier deze avond te mogen spreken.

Ik heb mijn hele leven geprobeerd de wereld om mij heen te begrijpen en ben daarin tot op zekere hoogte geslaagd. Op vrij jonge leeftijd besefte ik dat ons inzicht per definitie onvolmaakt is.

Dat komt omdat we deel uitmaken van de wereld waarin we leven. We zijn zowel deelnemers als waarnemers. Als deelnemers willen we de wereld in ons voordeel veranderen. Als waarnemers willen de absolute werkelijkheid doorgronden. Deze twee doeleinden staan elkaar in de weg.

Deze tegenstrijdigheid geldt niet evenzeer voor alle aspecten van de werkelijkheid. Natuurwetenschappers zoals sterrenkundigen kunnen bijvoorbeeld dicht in de buurt van het volmaakte inzicht komen omdat zij een objectief criterium hebben, zoals de beweging van de sterren, op basis waarvan zij kunnen beoordelen of hun voorspellingen juist zijn.

Voor sociale wetenschappers is het niet zo eenvoudig. Het gedrag van mensen is al een afspiegeling van hun onvolmaakte inzicht. Daarom is gedrag voor sociale wetenschappers niet zo’n betrouwbaar criterium als de beweging van de sterren voor sterrenkundigen.

Dus hoe kunnen we de huidige stand van zaken dan doorgronden? We moeten een manier vinden om onderscheid te maken tussen wat belangrijk is en wat er minder toe doet.

Laat ik beginnen met een gewaagde stelling. Terwijl twee regeringsvormen verwikkeld zijn in een strijd om wereldheerschappij, dreigt onze beschaving ineen te storten door de onverbiddelijke opmars van de klimaatverandering. Dit is een zeer beknopte bewering, maar ik ben van mening dat het de huidige stand van zaken nauwkeurig samenvat.

Mijn stelling verbindt klimaatverandering, dat hoofzakelijk tot de natuurwetenschappen behoort, met regeringsvormen, wat een maatschappelijk concept is. Ik zal het eerst hebben over de klimaatverandering en later ingaan op de regeringsvormen.

Ik ben altijd gefascineerd geweest door de ijskap van Groenland, die kilometers diep reikt en zich in de loop van duizenden jaren heeft gevormd.

In juli 2022 was er sprake van extreme weersomstandigheden in Groenland. Het was er zo warm dat wetenschappers er konden volleyballen in T-shirts en korte broeken.

Toen ik dit zag, stuurde ik een team van fotografen naar Groenland om bewijs te verzamelen. Zij waren aanwezig tijdens een tweede voorval in september, en namen livebeelden op.

Het smelten van de Groenlandse ijskap zou de zeespiegel met zeven meter doen stijgen. Dit vormt een bedreiging voor het voortbestaan van onze beschaving. Ik was niet bereid mij hierbij neer te leggen, dus probeerde ik uit te zoeken wat we kunnen doen om dit te voorkomen. Ik kwam in contact met Sir David King, een klimaatwetenschapper die als wetenschappelijk hoofdadviseur werkte voor eerdere Britse regeringen.

Hij heeft een theorie ontwikkeld die breed wordt gedeeld door klimaatwetenschappers. Zijn theorie stelt dat het wereldwijde klimaatsysteem vroeger stabiel was, maar dat menselijk ingrijpen dit systeem heeft ontwricht. De poolcirkel was voorheen afgesloten van de rest van de wereld door draaiende poolwinden die in een voorspelbare, tegen de klok in gaande richting bliezen, maar de door de mens veroorzaakte klimaatverandering heeft dit isolement doorbroken.

De draaiende poolwinden hielden van oudsher de koude lucht binnen de poolcirkel en de warme lucht erbuiten. Nu lekt er koude lucht uit de poolcirkel, die wordt vervangen door warme lucht die vanuit het zuiden wordt aangezogen.

Dit verklaart onder andere de poolstorm die de Verenigde Staten de afgelopen kerst trof en de meer recente koudegolf in Texas.

De Noordelijke IJszee was vroeger bedekt met ongerepte sneeuw en ijs dat de zon weerkaatste door middel van het zogenaamde ‘albedo-effect’. Maar de stijgende temperaturen hebben het ijs doen smelten en de Groenlandse ijskap is niet meer zo ongerept; het is bedekt met roet afkomstig van de bosbranden die vorig jaar aan de westkust van Amerika plaatsvonden, de arctische scheepsvaart en andere bronnen.

Sir David King heeft een plan om het klimaatsysteem te herstellen. Hij wil het albedo-effect nabootsen door hoog boven de aarde witte wolken te creëren. Met de juiste wetenschappelijke voorzorgsmaatregelen en in overleg met lokale gemeenschappen, zou dit project het klimaatsysteem van de Noordpool weer kunnen stabiliseren. Dit zou een cruciale stap zijn richting het herstel van het wereldwijde klimaatsysteem.

De boodschap is duidelijk: menselijk ingrijpen heeft een voorheen stabiel systeem verwoest en er is menselijke vindingrijkheid voor nodig, op zowel lokaal als internationaal vlak, om het te herstellen.

Vrijwel alle huidige inspanningen om klimaatverandering tegen te gaan zijn gericht op schadebeperking en aanpassing. Ze zijn noodzakelijk, maar niet voldoende.

Het klimaatsysteem is kapot en moet worden hersteld. Dat is de belangrijkste boodschap die ik vanavond wil overbrengen.

Deze boodschap is dringend omdat we gevaarlijk dicht in de buurt komen bij het overschrijden van de grens van 1,5 graad die in 2015 werd vastgelegd in het akkoord van Parijs. We zitten al op 1,2 graden en als we de huidige koers aanhouden, zal de aarde rond 2070 met meer dan 2,5 graden opwarmen.

Een dergelijke verhoging zou tot verschillende omslagpunten leiden, zoals het smelten van de permafrost in het poolgebied. Zodra dat gebeurt, neemt de hoeveelheid geld die benodigd is om het klimaatsysteem te stabiliseren of herstellen exponentieel toe. Dit realiseert men zich nog niet voldoende.

De steeds sneller verlopende klimaatverandering zal ook grootschalige migratiestromen veroorzaken, waarop de wereld slecht is voorbereid. Tenzij we de manier waarop we met klimaatverandering omgaan veranderen, zal onze beschaving drastisch worden ontwricht door stijgende temperaturen die grote delen van de wereld nagenoeg onleefbaar zullen maken.

We moeten onze internationale financiële instellingen, met name de Wereldbank, hervormen om klimaatverandering centraal te stellen. De directeur van de Wereldbank, David Malpass, die een ontkenner was van de klimaatverandering, heeft gisteren ontslag genomen.

Aangezien beelden meer kunnen zeggen dan woorden, laat ik u een korte video zien over het smelten van de Groenlandse ijskap, met commentaar van Sir David King.

Nu wil ik graag ingaan op de geopolitiek. Er zijn twee regeringsvormen die strijden om wereldwijde overheersing. Ik heb het over open en gesloten samenlevingen.

Ik heb het verschil tussen beide zo eenvoudig mogelijk gedefinieerd: in een open samenleving is het aan de staat om de vrijheid van het individu te beschermen; in een gesloten samenleving is het aan het individu om de belangen van de staat te dienen.

Als oprichter van de Open Society Foundations liggen open samenlevingen mij natuurlijk nauw aan het hart. Ik acht ze in moreel opzicht superieur aan gesloten samenlevingen.

Als we het over morele superioriteit hebben, stuiten we op een probleem: beide stelsels achten zichzelf superieur. Open samenlevingen moeten zich dus onderscheiden door de vrijheid van het individu daadwerkelijk te beschermen. Dat zou mensen die in gesloten samenlevingen leven, ongetwijfeld aantrekken.

Natuurlijk kunnen onderdrukkende landen nog altijd zegevieren, omdat zij hun onderdanen simpelweg kunnen dwingen tot onderwerping.

Feit is dat beide stelsels hun sterke en zwakke kanten hebben. Door ze beter te begrijpen, kunnen we ook de wereld een stukje beter leren begrijpen.

Ik heb onderscheid gemaakt tussen open en gesloten samenlevingen. Dit laat veel landen buiten beschouwing die hun uiterste best hebben gedaan om niet onherroepelijk tot een van beide kampen te behoren.

India is een interessant geval. Het is een democratie, maar zijn premier Narendra Modi is geen democraat. Het aanzetten tot geweld tegen moslims heeft een belangrijke rol gespeeld in de razendsnelle opkomst van Modi.

Modi onderhoudt nauwe banden met zowel open als gesloten samenlevingen. India is lid van de ‘Quad’ (een vierlandenalliantie met Australië, de Verenigde Staten en Japan), maar koopt grote hoeveelheden Russische olie tegen een fikse korting en verdient daar veel geld mee.

Het Turkije van Erdoğan is misschien nog wel interessanter. Hij is actief betrokken bij beide partijen in de Oekraïense oorlog en profileert zich als een neutrale tussenpersoon.

Erdoğan vertoont veel overeenkomsten met Modi. Maar terwijl Modi tot voor kort stevig in het zadel leek te zitten, heeft Erdoğan een economisch wanbeleid gevoerd en staat hij in mei weer voor de verkiezingen. Al zijn inspanningen zijn gericht op het winnen van de verkiezingsstrijd.

Hij is dichter bij Poetin komen te staan, die Turkije in een distributiecentrum voor Russische olie zal veranderen, wat hem het benodigde geld voor de verkiezingen zal opleveren.

In eigen land is Erdoğan ook autocratischer op gaan treden. Hij probeert zijn belangrijkste tegenstander, de burgemeester van Istanbul, gevangen te zetten en de Koerdische partij te verbieden aan de verkiezingen deel te nemen. Maar hij zal niet kunnen breken met de traditie die politieke partijen toestaat toezicht te houden op het tellen van de stemmen. Dit zal het vervalsen van de verkiezingsuitslag bemoeilijken.

De aardbeving met een kracht van 7,8 op de schaal van Richter die Turkije eerder deze maand trof, is een tragedie. In veel gebieden slaat de schok om in woede vanwege de trage reactie van de regering en zijn drang om alle hulpverlening onder controle te houden.

Dit was geen noodlot: de lakse bouwpraktijken in Turkije en het bouwgedreven groeimodel van Erdoğan hebben de situatie sterk verslechterd. De beste manier om deze problemen aan te pakken, is het houden van verkiezingen.

Om even terug te keren naar India, Modi en zakenmagnaat Adani zijn nauwe bondgenoten, hun lot is met elkaar verweven. Adani Enterprises deed een poging om fondsen te werven in de aandelenmarkt, maar dit mislukte. Adani werd beschuldigd van koersmanipulatie en zijn aandelen stortten als een kaartenhuis in elkaar. Modi hult zich in stilzwijgen, maar zal vragen van buitenlandse investeerders en het parlement moeten beantwoorden.

Dit zal Modi’s greep op de Indiase regering aanzienlijk verzwakken en de weg vrijmaken voor broodnodige institutionele hervormingen.

Wellicht ben ik naïef, maar ik verwacht een democratische opleving in India.

Er zijn vele andere regionale machten die de loop van de geschiedenis kunnen beïnvloeden. Brazilië springt eruit. De verkiezing van Lula eind vorig jaar was cruciaal. Op 8 januari werd er een poging tot staatsgreep gedaan, vergelijkbaar met die van 6 januari 2021 in de Verenigde Staten. Lula pakte dit meesterlijk aan en vestigde zijn gezag als president.

Brazilië bevindt zich aan de frontlinie van het conflict tussen open en gesloten samenlevingen. Ook staat het aan de frontlinie van de strijd tegen klimaatverandering. Lula moet tegelijkertijd het regenwoud beschermen, de sociale rechtvaardigheid bevorderen en de economische groei een nieuwe impuls geven.

Daar heeft hij sterke internationale steun voor nodig, want er is geen weg naar netto-nul-uitstoot als hij hier niet in slaagt.

De huidige situatie vertoont enige overeenkomsten met de Koude Oorlog, maar de verschillen zijn vele malen groter. Er is een echte oorlog gaande in Oekraïne en dat heeft alles veranderd.

Tot oktober was Oekraïne aan de winnende hand op het slagveld. Toen zette Rusland, met de hulp van Iran, op grote schaal drones in. Hun doel was de burgerbevolking te beroven van stroom, warmte en water en hun moreel te ondermijnen. Dit heeft Oekraïne in de verdediging gedwongen.

Het gewone Russische leger is er beroerd aan toe. Het wordt slecht aangevoerd, is gebrekkig uitgerust en gedemoraliseerd. Poetin zag dit in en deed een wanhopige gok. Hij wendde zich tot Yevgeny Prigozhin, die een leger van huurlingen bezit – de Wagner Group – en graag wil bewijzen dat hij het beter kan dat het gewone leger. Prigozhin heeft een criminele achtergrond en weet hij hoe met criminelen om moet gaan. Poetin stond hem toe gedetineerden uit gevangenissen te rekruteren. Dat is in strijd met de Russische wet, maar Poetin houdt zich aan geen enkele wet.

Deze gok wierp zijn vruchten af. Met de hulp van de gevangenen begon de Wagner Group terrein te winnen.

Het Oekraïense leger vertraagde hun opmars, maar verloor meer dan honderd getrainde soldaten per dag, wat het zich niet kon veroorloven. Oekraïne stond voor een strategische keuze: verzanden in het afweren van de Wagner Group of Rusland een propagandaoverwinning bezorgen en zijn schaarse middelen bewaren voor een tegenaanval.

Op 22 december vloog de Oekraïense president Zelensky naar Washington om de situatie te bespreken met president Biden.

Zij waren het erover eens dat de enige manier om de oorlog te beëindigen is deze te winnen.

Maar Biden waarschuwde Zelensky dat er grenzen zijn aan wat hij bereid is te doen. Een derde wereldoorlog moet koste wat kost worden voorkomen en Europa’s steun aan Oekraïne moet worden behouden.

De Biden-regering voorziet Oekraïne van alle wapens – luchtverdediging, tanks en munitie – die nodig zijn om een Russische aanval het hoofd te kunnen bieden en toekomstige aanvallen af te schrikken. Maar door verzet uit het Huis van Afgevaardigden, waar de Republikeinen de meerderheid hebben, lijkt een volgend groot steunpakket uit de VS onwaarschijnlijk.

Zelensky startte een diplomatiek offensief in Europa om zijn bondgenoten aan te sporen sneller meer tanks te leveren. Hij vroeg ook om gevechtsvliegtuigen en enkele Europese landen hebben beloofd Oekraïense piloten te trainen om met ultramoderne vliegtuigen te vliegen.

Prigozhin is door Poetin opgedragen de overwinning te behalen vóór 24 februari, een jaar na het begin van de Russische invasie in Oekraïne.

Hij probeert de Oekraïense verdedigers van de stad Bachmoet te omsingelen en is daarbij in de meerderheid.

Het is mogelijk dat hij hierin zal slagen, maar ik acht het onwaarschijnlijk omdat het Oekraïense leger krachtig verzet biedt en zodra Oekraïne de beloofde wapens kan inzetten, de rollen omgedraaid zullen zijn.

Maar de president van Moldavië, Maia Sandu, heeft gewaarschuwd dat Poetin een staatsgreep in Moldavië aan het beramen is. Dit plan zou hij wellicht nog voor 24 februari kunnen uitvoeren.

Op 11 februari gaf Prigozhin een interview aan The Guardian waarin hij toegaf dat hij de Oekraïense verdedigers van Bachmoet wellicht niet zal kunnen omsingelen. “Er zijn vele wegen uit en minder wegen in” zei hij. Hij sprak over een mogelijke termijn van twee tot drie jaar voor de bezetting van het Donetsbekken.

Dit zou Oekraïne een beperkte kans geven om later dit voorjaar, wanneer het de beloofde bewapening ontvangt, een tegenaanval in te zetten die de uitkomst van de Russische invasie zou kunnen bepalen.

De voormalige Sovjetlanden kunnen nauwelijks wachten op een Russische nederlaag in Oekraïne, omdat zij hun onafhankelijkheid willen laten gelden.

Dit betekent dat een Oekraïense overwinning tot de ondergang van het Russische rijk zou leiden. Rusland zou niet langer een bedreiging vormen voor Europa en de rest van de wereld.

Dat zou een grote stap voorwaarts zijn. Het zou een enorme opluchting betekenen voor open samenlevingen en enorme problemen opleveren voor gesloten samenlevingen.

Als we naar China kijken, zou Xi Jinping een duidelijke verliezer zijn. Zijn nauwe band met Poetin zou hem schaden. Maar wellicht maakt China al een revolutie door. Het merendeel van Xi Jinpings problemen is aan hemzelf te wijten. Hij voerde vanaf het begin van zijn ambtsperiode al een economisch wanbeleid, toen hij de economische hervormingen van Deng Xiaoping ongedaan maakte.

Het ‘Zero Covid’-beleid was Xi’s grootste blunder. Hij legde de Chinese bevolking enorme ontberingen op en dreef hen tot de rand van een openlijke opstand.

Vervolgens liet Xi onder druk van het volk het beleid plotseling varen, zonder er iets anders voor in de plaats te stellen. Het resultaat was totale chaos.

Door het gebrek aan adequate vaccinatie verspreidden de besmettingen zich als een lopend vuurtje. Ziekenhuizen en mortuaria werden overspoeld en een ongekend aantal mensen, vooral ouderen, stierf in zeer korte tijd. Het regime stopte met het verstrekken van informatie, maar de bevolking realiseerde zich wat er aan de hand was toen hun familieleden en vrienden kwamen te overlijden.

De eerste golf van besmettingen, in de steden, bereikte in januari een piek. De tweede, landelijke golf is nu ongeveer op een hoogtepunt, maar het zal nog minstens een maand duren voordat het zorgstelsel weer normaal kan functioneren.

De chaotische manier waarop Xi Jinping het Zero Covid-beleid losliet, heeft het vertrouwen van het Chinese volk in de communistische partij onder leiding van Xi geschaad. De huidige situatie voldoet aan alle voorwaarden voor een machtswisseling of revolutie. Maar dit is slechts het begin van een ondoorzichtig proces, waarvan de gevolgen langere tijd voelbaar zullen zijn.

Op korte termijn zal Xi naar alle waarschijnlijkheid aan de macht blijven omdat hij een sterk bewind van onderdrukking voert.

Maar ik ben ervan overtuigd dat hij niet zijn hele leven president zal blijven, en zolang hij aan de macht is, zal China niet de dominante militaire en politieke macht worden die Xi voor ogen heeft.

Gelukkig voor Xi wordt hij niet persoonlijk bedreigd vanuit het buitenland, omdat Biden geen interesse heeft in een machtswisseling in China. Het enige wat hij wil is de status-quo in Taiwan herstellen.

Vanwege zijn zwakke positie in eigen land reageerde Xi positief op de toenadering van Biden in Bali om de gemoederen te bedaren tussen de Verenigde Staten en China.

Maar de ontdekking van de Chinese surveillanceballon die de Verenigde Staten doorkruiste, heeft de betrekkingen aardig bekoeld en dreigt deze nog verder verzuren.

Voorlopig onderzoek van de overblijfselen van de ballon wijst aan dat het bedoeld was om militaire doelwitten te bespioneren en niet voor meteorologische doeleinden.

Hoe dan ook, Xi Jinpings bereidheid tot samenwerking zou slechts van tijdelijke en tactische aard zijn. Hij zou niet zijn wie hij is, als hij zo eenvoudig afstand kon doen van zijn diepgewortelde overtuigingen.

Al met al zijn we getuige van een historisch proces in China, waarvan het belang niet op grote schaal wordt erkend.

Om het geopolitieke plaatje compleet te maken, moet ik ook het functioneren van de democratie in de Verenigde Staten belichten. Het mag duidelijk zijn dat het hier niet al te best mee is gesteld. Toen Donald Trump in 2016 president werd, vormde hij een reële bedreiging voor onze democratie.

Trump is een figuur met enorme gebreken, een manipulator wiens narcisme is uitgegroeid tot een ziekte.

Hij voelt geen enkele betrokkenheid bij de democratie; democratie bood hem slechts een podium voor zijn optreden. Als president was hij meer geïnteresseerd in het keuvelen met dictators dan in het behartigen van democratische principes.

Trump wilde in de voetsporen treden van zijn rolmodel Poetin, die een fortuin vergaarde door in zijn thuisland de touwtjes strak in handen te houden.

Trump trok een grote groep laagopgeleide blanke mensen aan, maar zijn grootste aanhangers waren de ultrarijken – en deze groep heeft hij zeker tevreden gehouden.

Ten eerste verlaagde hij hun belastingen. Ten tweede drukte hij zijn stempel op het Hooggerechtshof door een aantal rechts-conservatieve rechters te benoemen.

Ten derde bracht hij de Republikeinse partij onder zijn controle door degenen die hem niet trouw zwoeren te bedreigen met een uitdaging in de voorverkiezingen.

Tot slot moedigde hij Republikeinse staten aan om ongehoorde maatregelen te treffen ter onderdrukking van de kiezers, om ervoor te zorgen dat zijn partij voorgoed aan de macht zou blijven. Met dat programma werd hij in 2020 bijna herkozen.

Ik hoop dat Trump en de gouverneur van Florida, DeSantis, de strijd om de Republikeinse nominatie tijdens de voorverkiezingen van 2024 aan zullen gaan.

Trump is een zielig figuur geworden die zich voortdurend beklaagd over zijn nederlaag in 2020. Grote Republikeinse geldschieters laten hem massaal in de steek.

DeSantis is sluw, meedogenloos en ambitieus. Hij maakt een goede kans om de Republikeinse kandidaat te worden.

Dit zou Trump, wiens narcisme is uitgegroeid tot een ziekte, kunnen aanzetten om zich verkiesbaar te stellen als derde kandidaat. Dit zou leiden tot een verpletterende Democratische overwinning en de Republikeinse partij dwingen tot een hervorming.

Maar misschien ben ik enigszins bevooroordeeld.

Tot slot wil ik herhalen wat ik aan het begin stelde: terwijl open en gesloten samenlevingen strijden om wereldheerschappij, dreigt onze beschaving ineen te storten door de onverbiddelijke opmars van de klimaatverandering. Ik geloof dat dit de huidige stand van zaken nauwkeurig samenvat.

Ik geloof ook dat een open samenleving superieur is aan een gesloten samenleving en ik voel verdriet voor de mensen die onder een repressief regime moeten leven, zoals het Syrië van Assad, Belarus, Iran en Myanmar.  

Dankuwel.