Op 31 januari 2022 werden bij de opening van een panel van het Hoover Instituut, China on the Eve of the Winter Olympics: Hard Choices for the World’s Democracies, meerdere opmerkingen gemaakt.

2022 wordt een cruciaal jaar in de wereldgeschiedenis. Over een paar dagen zal China – ’s werelds machtigste autoritaire staat – gastland zijn voor de Olympische Winterspelen. Net als Duitsland in 1936 zal het proberen het spektakel te gebruiken om een propaganda-overwinning te behalen voor het strikte controlesysteem.

We staan voor belangrijke beslissingen die zullen bepalen welke richting de wereld zal uitgaan. De Duitse verkiezingen hebben al plaatsgevonden, de Franse verkiezingen vinden plaats in april 2022. Diezelfde maand kunnen de Hongaarse kiezers – tegen alle verwachtingen in – een autoritaire heerser uit de macht zetten. Samen met de beslissing van Putin om al dan niet de Oekraïne binnen te vallen zullen deze ontwikkelingen het lot van Europa bepalen.

In oktober zal het 20e Partijcongres van China beslissen of Xi Jinping een derde ambtstermijn krijgt als secretaris-generaal van de partij. Vervolgens zullen in november in de VS cruciale tussentijdse verkiezingen worden gehouden.

Klimaatverandering zal een van de belangrijkste beleidsuitdagingen voor de wereld blijven, maar de voornaamste geopolitieke uitdaging op dit moment is het escalerende conflict tussen twee bestuurssystemen die lijnrecht tegenover elkaar staan. Laat me daarom, het verschil zo eenvoudig mogelijk uitleggen.

In een open samenleving is de rol van de staat het beschermen van de vrijheid van het individu. In een gesloten samenleving is de rol van het individu de heersers van de staat te dienen.

Als oprichter van de Open Society Foundations sta ik uiteraard aan de kant van open samenlevingen. Maar de belangrijkste vraag is nu, welk systeem gaat zegevieren.

Elk heeft sterke en zwakke punten. Open samenlevingen ontketenen de creatieve en innovatieve energie van mensen, gesloten samenlevingen concentreren macht in de handen van de eenpartijstaat. Dat zijn de sterke punten. De zwakke punten zijn specifieker aan de lokale en regionale omstandigheden. De betrekkingen tussen de Europese Unie en haar lidstaten zijn bijvoorbeeld nog in ontwikkeling. De EU zou Litouwen, dat Taiwan heeft erkend, moeten beschermen tegen een onofficiële blokkade door China, maar gebeurt dat ook? De overwinning van open samenlevingen is niet vanzelfsprekend, in een wereld die balanceert op de rand van militaire agressie, zowel in Oekraïne als in Taiwan.

President Biden heeft over het algemeen het juiste beleid gevoerd. Hij heeft Poetin gezegd dat Rusland een zware prijs zal betalen als het Oekraïne aanvalt, maar de VS zullen geen oorlog voeren om Oekraïne te verdedigen. Als Poetin aanvalt, zal zijn zwaarste straf een grotere transatlantische samenwerking zijn. Biden zal geen eenzijdige concessies doen, maar is geïnteresseerd in het vinden van een vreedzame oplossing. De keuze is aan Poetin.

Tegelijkertijd heeft Biden Xi Jinping duidelijk gemaakt dat, indien hij geweld gebruikt tegen Taiwan, China zich niet alleen tegenover de VS zal moeten verantwoorden, maar ook tegenover een groter bondgenootschap bestaande uit de AUKUS (dat zijn Australië, Verenigd Koninkrijk en de VS en de QUAD dat zijn de VS, Japan, Australië en India), samen met een aantal andere potentiële bondgenoten die zich nog niet volledig hebben gecommitteerd aan een gezamenlijk optreden, zoals Zuid-Korea en de Filippijnen. Japan is het land dat zich ten volle heeft geëngageerd om Taiwan te verdedigen.

Anderzijds heeft Xi Jinping verklaard dat hij vastbesloten is om China’s soevereiniteit over Taiwan indien nodig met geweld te doen gelden. Hij trekt enorme bedragen uit voor bewapening. Onlangs verraste hij de wereld met een demonstratie van een hypersonische bestuurbare raket.

De VS heeft niets vergelijkbaars en is niet van plan te concurreren. Ik denk dat dit het juiste beleid is omdat de hypersonische prestatie van Xi Jinping niets verandert aan het evenwicht van wederzijds verzekerde vernietiging dat de vijanden ervan zal weerhouden elkaar aan te vallen. De raket is slechts een propaganda-overwinning. Toch is een oorlog tussen de VS en hun vijanden aannemelijker geworden en dat is geen prettig onderwerp om over na te denken.

Onlangs heb ik mezelf de vraag gesteld, hoe is de huidige situatie ontstaan? Toen ik in de jaren tachtig begon met wat ik mijn politieke filantropie noem, stond de Amerikaanse superioriteit niet ter discussie. Dat is nu niet meer het geval. Waarom?

Een deel van het antwoord is, denk ik, te vinden in de technologische vooruitgang, die grotendeels is gebaseerd op kunstmatige intelligentie, of AI, die in de jaren tachtig nog in de kinderschoenen stond.

De ontwikkeling van AI en de opkomst van sociale media en tech-platforms is tegelijkertijd geevolueerd. Het heeft zeer winstgevende bedrijven voortgebracht die zo machtig zijn geworden dat niemand met hen kan concurreren, maar ze kunnen wel met elkaar concurreren. Deze bedrijven zijn de wereldeconomie gaan domineren. Ze zijn multinationaal en hun bereik strekt zich uit tot alle uithoeken van de wereld. We kunnen ze allemaal opnoemen: Facebook, Google, Apple en Amazon. Er zijn soortgelijke conglomeraten in China, maar hun namen zijn minder bekend in het Westen.

Deze ontwikkeling heeft verstrekkende politieke gevolgen gehad. Zij heeft het conflict tussen China en de Verenigde Staten verscherpt en een geheel nieuwe dimensie gegeven.

China heeft zijn technologieplatforms tot nationale kampioenen gemaakt; de VS aarzelen meer om dat te doen, omdat zij zich zorgen maken over het effect ervan op de vrijheid van het individu. Deze verschillende houdingen werpen een nieuw licht op het conflict tussen de twee bestuurssystemen die de VS en China vertegenwoordigen.

In theorie is AI moreel en ethisch neutraal; het kan ten goede of ten kwade worden gebruikt. Maar in de praktijk is het effect asymmetrisch.

AI is bijzonder goed in het produceren van controle-instrumenten die repressieve regimes helpen en open samenlevingen in gevaar brengen. Interessant is dat het coronavirus het voordeel heeft versterkt dat repressieve regimes genieten door het gebruik van persoonsgegevens voor overheidscontroledoeleinden te legitimeren.

Met deze voordelen zou men kunnen denken dat Xi Jinping, die op agressievere wijze persoonsgegevens verzamelt voor toezicht op zijn burgers dan enige andere heerser in de geschiedenis, zeker succes zal hebben. Dat denkt hij zeker, en veel mensen geloven hem. Ik wil graag uitleggen waarom dat niet het geval is. Daarvoor is een beknopte geschiedenis van de Chinese Communistische Partij, CCP, nodig.

De eerste persoon aan het hoofd van de CCP, Mao Zedong, ontketende de Grote Sprong Voorwaarts die de dood van tientallen miljoenen mensen veroorzaakte. Deze werd gevolgd door de Culturele Revolutie die de traditionele cultuur van China vernietigde door de culturele en economische elite te martelen en te vermoorden.

Uit deze turbulentie kwam een nieuwe leider voort, Deng Xiaoping, die inzag dat China een erbarmelijke achterstand had op de kapitalistische wereld. Zijn motto was: “Verberg je kracht en wacht je tijd af”. Hij nodigde buitenlanders uit om in China te investeren, en dat leidde tot een periode van wonderbaarlijke groei die aanhield zelfs nadat Xi Jinping in 2013 aan de macht was gekomen.

Sindsdien heeft Xi Jinping zijn best gedaan om de verworvenheden van Deng Xiaoping te ontmantelen. Hij heeft de onder Deng opgerichte particuliere ondernemingen onder controle van de CCP gebracht en de dynamiek die hen vroeger kenmerkte, ondermijnd. In plaats van particuliere ondernemingen tot bloei te laten komen, introduceerde Xi Jinping zijn eigen “Chinese Droom”. Die kan in twee woorden worden samengevat: totale controle. Dit heeft rampzalige gevolgen gehad.

In tegenstelling tot Deng gelooft Xi Jinping heilig in het communisme. Mao Zedong en Vladimir Lenin zijn zijn idolen. Bij de viering van het 100-jarig bestaan van de CCP was hij gekleed als Mao, terwijl de rest van het publiek een maatpak droeg.

Volgens de door Deng vastgestelde opvolgingsregels zou de ambtstermijn van Xi Jinping in 2022 moeten aflopen. Maar Xi heeft, geïnspireerd door Lenin, stevige controle gekregen over het leger en alle andere instellingen van repressie en bewaking. Hij heeft zorgvuldig het proces gechoreografeerd dat hem tot het niveau van Mao Zedong en Deng Xiaoping zal verheffen en hem heerser voor het leven zal maken. Om dit te bereiken moest Xi de geschiedenis van de CCP herinterpreteren om te laten zien dat deze logischerwijs zal leiden tot een nieuwe termijn voor hem.

Xi Jinping heeft veel vijanden. Hoewel niemand zich publiekelijk tegen hem kan verzetten omdat hij alle touwtjes van de macht in handen heeft, broeit er binnen de CCP een strijd die zo scherp is dat hij in verschillende partijbladen tot uiting is gekomen. Xi ligt onder vuur van degenen die geïnspireerd zijn door de ideeën van Deng Xiaoping en die een grotere rol willen voor particuliere ondernemingen.

Xi Jinping is er vast van overtuigd dat hij een bestuurssysteem invoert dat inherent superieur is aan de liberale democratie. Maar hij regeert door intimidatie en niemand durft hem te vertellen wat hij niet wil horen. Als gevolg daarvan is het moeilijk om zijn overtuigingen aan het wankelen brengen, zelfs al is de kloof tussen zijn overtuigingen en de werkelijkheid groter dan ooit.

China wordt geconfronteerd met een economische crisis die zich concentreert op de vastgoedmarkt, die de belangrijkste motor van de groei is sinds Xi Jinping in 2013 aan de macht kwam.

Het model waarop de vastgoedhausse is gebaseerd, is onhoudbaar. Mensen die appartementen kopen, moeten daarvoor beginnen te betalen voordat ze gebouwd zijn, dus het systeem is gebouwd op krediet. Lokale overheden halen het grootste deel van hun inkomsten uit de verkoop van grond tegen steeds hogere prijzen.

Uiteindelijk moesten de de prijzen stijgen tot boven het niveau dat gewone mensen zich kunnen veroorloven. Dat gebeurde in het midden van 2021. Tegen die tijd was de hausse tot een ongezonde omvang uitgegroeid. Hij was goed voor bijna 30% van de economie en slokte een steeds grotere hoeveelheid krediet op.

Na een geleidelijke versnelling eindigde de vastgoedhausse met een knal. De prijzen van residentieel vastgoed lagen in juni 2021 meer dan 30% hoger dan het jaar daarvoor. De autoriteiten probeerden het tempo af te remmen en gaven de banken opdracht geen leningen meer te verstrekken voor residentieel vastgoed. De richtlijn had het tegenovergestelde effect van wat was bedoeld. Het werd voor de grootste ontwikkelaar met de meeste schulden, Evergrande, moeilijk om aan zijn verplichtingen te voldoen. Onderaannemers die niet werden betaald, stopten met werken en mensen die appartementen hadden gekocht, begonnen zich zorgen te maken dat zij misschien nooit de woningen zouden krijgen waarvoor zij hadden betaald.

Toen het belangrijkste verkoopseizoen in september begon, waren er veel meer verkopers dan kopers. Een tijdlang waren er nauwelijks transacties tegen de geadverteerde prijzen, maar nu beginnen de prijzen voor zowel grond als appartementen te dalen. Dat zal veel mensen die het grootste deel van hun spaargeld in onroerend goed hebben geïnvesteerd, tegen Xi Jinping keren.

Evergrande is nu onder curatele gesteld en andere ontwikkelaars wacht een soortgelijk lot. De schuldeisers van Evergrande begonnen te vechten om hun positie bij het ontvangen van faillissementsuitkeringen te verbeteren. De rechtbanken namen het heft in handen en hun eerste stap was de bescherming van de onderaannemers die zo’n 70 miljoen arbeidsmigranten in dienst hebben.

Het valt nog te bezien hoe de autoriteiten de crisis zullen aanpakken. Misschien hebben ze de aanpak ervan te lang uitgesteld omdat het vertrouwen van de mensen nu is geschaad. Xi Jinping heeft veel instrumenten beschikbaar om het vertrouwen te herstellen – de vraag is of hij ze goed zal gebruiken. Naar mijn mening zal het tweede kwartaal van 2022 uitwijzen of hij hierin is geslaagd. De huidige situatie belooft niet veel goeds voor Xi.

Nauw verband houdend met onroerend goed heeft China ook te kampen met een ernstig demografisch probleem. Het geboortecijfer ligt veel lager dan de gepubliceerde cijfers aangeven. Deskundigen berekenen dat de werkelijke bevolking ongeveer 130 miljoen lager is dan het officiële cijfer van 1,4 miljard. Dit is niet algemeen bekend, maar het zal de vastgoedcrisis verergeren door een tekort aan arbeidskrachten, fiscale druk en een vertraging van de economie.

Xi Jinping is ook op ernstige problemen gestuit met vaccins. De Chinese vaccins waren ontworpen om de Wuhan-variant aan te kunnen, maar de wereld worstelt nu met andere varianten, eerst Delta en nu Omicron. Xi Jinping kan dit onmogelijk toegeven terwijl hij wacht op zijn benoeming voor een derde termijn. Hij verbergt het voor het Chinese volk als een laakbaar geheim.

Het enige wat Xi Jinping nu kan doen is het handhaven van een “zero Covid” beleid. Dit houdt in bij het minste geringste teken van een uitbraak strenge lockdowns opleggen, maar dit heeft een negatief effect op de economische activiteit. Het brengt ook ernstige moeilijkheden mee voor de mensen die onmiddellijk in quarantaine worden geplaatst, waar zij zich ook bevinden, en hun klachten kunnen niet tot zwijgen worden gebracht.

Omicron dreigt Xi Jinping’s ondergang te worden. Het is veel besmettelijker dan alle voorgaande varianten, hoewel het veel minder schadelijk is voor iedereen die naar behoren is ingeënt. Maar de Chinezen zijn alleen ingeënt tegen de Wuhan-variant en het staatsgeheim van Xi Jinping zal zeker worden onthuld tijdens de Olympische Winterspelen of kort daarna.

Omicron is in China vooral binnengekomen via de havenstad Tianjin, die op 30 minuten met de hogesnelheidstrein van Beijing ligt. Inmiddels heeft het zich verspreid naar een toenemend aantal steden in heel China. Het is niet langer onder controle.

Aangezien de Olympische Winterspelen het prestigeproject van Xi Jinping zijn, doet de regering er alles aan om er een succes van te maken. De deelnemers worden hermetisch afgesloten van de lokale bevolking, maar het heeft geen zin om na het evenement door te gaan met de inspanningen. Lockdowns in de hele stad zullen waarschijnlijk niet werken tegen een variant die zo besmettelijk is als Omicron. Dit is duidelijk in Hong Kong waar de Omicron-uitbraak er steeds ernstiger uitziet. Toch stijgen de kosten van zero-Covid elke dag omdat de stad geïsoleerd is van de rest van de wereld, en zelfs van China. Hong Kong laat de bredere uitdaging zien die Omicron voor Xi Jinping betekent.

Hij probeerde totale controle op te leggen, maar hij faalde. Gezien de sterke oppositie binnen de CCP zal de zorgvuldig gechoreografeerde opmars van Xi Jinping naar het niveau van Mao Zedong en Deng Xiaoping wellicht nooit plaatsvinden.

Het is te hopen dat Xi Jinping wordt vervangen door iemand die minder repressief is in eigen land en vreedzamer in het buitenland. Dit zou de grootste bedreiging wegnemen waarmee open samenlevingen vandaag worden geconfronteerd en zij moeten alles doen wat in hun macht ligt om China aan te moedigen zich in de gewenste richting te bewegen.

Dankuwel